Dawniej wejście do jaskini, nawet na akcję jednodniową, wymagał przygotowania olbrzymiej ilości sprzętu: lin, drabinek, pętli, itp. Teraz akcja jaskiniowa przeprowadzana jest szybko i sprawnie. Czas akcji uległ drastycznemu skróceniu. Np. A. Ciszewski i J. Orłowski przeszli Ptasią Studnię do Starego Dna (-225 m) i z powrotem na początku lat 70-tych w czasie 1 godz. 35 min. Taka sama akcja w 1962 roku zajęła trzy dni (Wiśniewski 1978). Poniżej zostanie przedstawiony (rysunki M. Szelerewicz) i scharakteryzowany najbardziej rozpowszechniony typ sprzętu, jaki używany jest współcześnie w jaskiniach. Sprzęt jaskiniowy można podzielić na:
Kombinezon zewnętrzny- chroni przed wodą, zimnem, wilgocią, błotem oraz przed uszkodzenii mechanicznymi ciała i wewnętrznych warstw odzieży. Jest to strój jednoczęściowy, najczęściej z materiału nieprzemakalnego (ortalion podgumowany lub powlekany PCV). Znajduje on zastosowanie przede wszystkim do jaskiń mokrych. Chroni on grotołaza przed zamoknięciem lub w razie przemoczenia utrzymując rozgrzaną parę wodną wewnątrz, zapobiega w ten sposób utracie ciepła, dopóki jest on w ruchu. W jaskiniach suchych opisane zalety stają się oczywistą wadą. Szybkie zapocenia się powoduje duży dyskomfort, Do takich jaskiń preferowane są obecnie materiały typu ortalion albo dakron, gdyż znacznie łatwiej odprowadzają pot na zewnątrz ciała, a problem nieprzemakalności nie jest tu tak istotny. Kombinezony z reguły szyje się w jasnych, kolorach (żółty, czerwony), by były lepiej widoczne w ciemnościach. Używa się też kombinezonów łączonych tzn. górna część wykonana z dakronu, a dolna z PCV. Kombinezon zewnętrzny powinien posiadać kaptur, który przydaje się szczególnie przy przekraczaniu wodospadów lub przy obfitym kapaniu wody (deszcze jaskiniowe). Do jaskiń wodnych używa się obecni pianek neopranowych, często zabezpieczają je od zewnątrz zwykłym kombinezonem zewnętrznym. Kombinezon wewnętrzny (tzw. wnętrze)- jest również jednoczęściowy, co zapobiega podwijaniu się ubrania przy przechodzeniu ciasnych miejsc. Wykonany jest z materiałów nowej generacji tzw. polarteków (najczęściej firmy Malden Mills). Utrzymuje on przy ciele warstwę ciepłego powietrza i ma zdolności usuwania potu, co zapobiega uczuciu mokra i zimna, chroniąc jednocześnie przed chorobami reumatycznymi. Jest przy tym lekki, a dzięki specyficznej strukturze utrzymuje ciepło nawet gdy jest mokry.
Obuwie- musi być przystosowane do specyficznych warunków panujących w jaskiniach, dlatego używa się butów gumowych z grubą podeszwą i z głębokim protektorem. Preferowane są gumowce pozbawione materiałowej wyściółki, która utrzymywałaby wodę wewnątrz buta. Rękawice- powinny być wykonane z materiału bawełnianego powlekanego tworzywem gumopodobnym o właściwościach nieprzemakalnych. Muszą one mieć pięć palców i dobrze przylegać do dłoni tak, aby było możliwe wspinanie oraz wykonywanie operacji linowych. Czasami, szczególnie w jaskiniach lodowych, używa się pod nie wełnianej lub polarowej wkładki. Kask- chroni głowę przed różnego rodzaju urazami mechanicznymi, np. uderzeniem w strop korytarza, spadającym kamieniem, czy też urazami wywołanymi upadkiem podczas wspinania. Ta część ekwipunku grotołaza jest rzeczą całkowicie nieodzowną. W polskim środowisku jaskiniowym przyjmuje się zasadę, zgodnie z którą w kasku powinna znajdować się folia, tzw. folia NRC, która ma zastosowanie w razie wypadku lub postoju, chroniąc ciało przed utratą ciepła. Można nią owinąć ciało wychłodzonej osoby lub zbudować prowizoryczny namiot, który ogrzewany np. "karbidówką" szybko i skutecznie podnosi temperaturę w swoim wnętrzu. Folia działa na zasadzie odbijania promieniowania temperaturowego (nawet do 80%), zwracając je z powrotem do ciała człowieka.
W dramatycznej niekiedy sytuacji wypadku, pomaga ona w prawidłowy udzieleniu pierwszej pomocy poszkodowanemu oraz przekazaniu minimalnej niezbędnej informacji grupie ratunkowej. Kask powinien posiadać atest UIAA (I'Union Internationale Associations d'Alpinisme- Międzynarodowa Federacja Związków Alpinistycznych) (Radecki 1998). Federacja ta wyznacza odpowiednie normy wytrzymałościowe dla sprzętu wspinaczkowego i jaskiniowego, dając pewność, że sprzęt z tym znakiem jest bezpieczny, przeszedł wiele testów wytrzymałościowych i można do używać bez obaw o utratę życia.
Oświetlenie- jest rzeczą niezbędną ze względu na zupełne ciemności panujące w jaskini. Musi być niezawodne i wygodne. Stosuje się dwa typy oświetlenia: elektryczne i acetylenowe. Uzupełniają się one wzajemnie i w wyniku połączenia dają przyrząd zwany popularnie "mikstem". Oświetlenie acetylenowe działa na zasadzie reakcji chemicznej między karbidem (węglik wapniowy - CaC2) a wodą. Odbywa się to w tzw. wytwornicy acetylenu, która jest noszona przy uprzęży. W reakcji tej wytwarza się acetylen (C2H2), który przez wężyk dostaje się do palnika na kasku. Powstający płomień dzięki lusterku ulega rozproszeniu dając znakomite oświetlenie, sprawdzające się nawet w obszernych korytarzach i salach. Stanowi także podobnie jak wytwornica użyteczne źródło ciepła. Zużyty karbid to wodorotlenek wapniowy (Ca (OH)2)- potocznie nazywany zlasowanym karbidem. Zapas karbidu w wytwornicy wystarcza na 6-10 godzin. Oświetlenie elektryczne stosowane jest jako oświetlenie uzupełniające np. w ciasnych korytarzach, zaciskach, wodospadach lub awaryjne, w razie wyczerpania się karbidu w wytwornicy, czy też w przypadku jakiegoś uszkodzenia.
Czapka- jest noszona pod kaskiem, ponieważ naczynia krwionośne głowy nie mają zdolności do znacznego obkurczania się, co prowadzi do dużej utraty ciepła przez tę część ciała. Zwykle są stosowane czapki cienkie, wełniane lub polarowe, często w fasonie "kominiarki". Powinno się ich używać szczególnie w jaskiniach lodowych i w czasie podziemnych biwaków. Longe(łącznik)- jest to uniwersalny łącznik mający różnorodne zastosowania. Najczęściej stosuje się go pomiędzy uprzężą a przyrządem asekuracyjnym (tzw. shuntem lub poignee) albo z punktem pośrednim tzw. przepinką. Zabezpiecza on grotołaza podczas wykonywania manewrów linowych, asekuracji, dlatego musi posiadać właściwościi amortyzujące, gdyż musi pochłonąć część energii powstałej w trakcie lotu grotołaza). Wykonany jest z pojedyńczej liny dynamicznej (A 10-11 mm, jeden o długości 30-45 cm, a drugi 60-65 cm). Spotyka się także longe z taśmy poliamidowej, który musi być wiązany węzłem ósemką. Posiada dwa wolne końce, na których znajdują się karabinki. Jeden ma być odpowiednio zszyty. Po przekroczeniu obciążenia 5-12 kN zaczyna się pruć przez co pochłania część energii upadku.
Uprząż jaskiniowa biodrowa- uprząż jednoczęściowa, wykonywana jest z taśmy poliamidowej lub nylonowej (o szerokości 4,5-5 cm) i zszyta nićmi tego samego rodzaju, które zapewniają odpowiednią wytrzymałość i nie gniją w środowisku jaskiniowym. Uprząż jest spinana z przodu specjalnym karabinkiem (ogniwem) typu maillon, mającym kształt delty lub półokręgu właściwościach: A 10 mm. Może być regulowana w pasie biodrowym, we wspornikach udowych lub w obu tych miejscach. Są też modele nieregulowane, uszyte na miarę. Są one wygodniejsze w ciasnych partiach.
Podręczny worek transportowy- służy do transportu rzeczy osobistych, a także baterii, reperaturki, zapasowego karbidu oraz jedzenia. Przypięty jest do kolucha uprzęży. Worek wykonany jest z wytrzymałego i nieprzemakalnego materiału plandekowego. Jego wysokość wynosi 20-35 cm, a średnica około 10 cm. Karabinki (łączniki)- Najczęściej produkuje się je ze stali, duraluminium lub z tytanu. Karabinki posiadają różne kształty. W większości jednak są one zbliżone do litery "D" lub owalu.
Karabinek składa się z korpusu ruchomego ramienia i zamka blokującego ramię. Karabinki zakręcane posiadają dodatkowo zabezpieczenie przed otwarciem ramienia w postaci tulejki zakręcanej lub przesuwanej. Wszystkie karabinki muszą spełniać normy ustalone przez Komisję Bezpieczeństwa UIAA (atest). W jaskiniach stosuje się karabinki owalne stalowe i z lekkich stopów duraluminiowych głównie do poręczowania i ratownictwa. Karabinek typu HMS stosuje się do asekurowania lub do zjazdu z wykorzystaniem specjalnego węzła- półwybinki. Innym typem karabinków są maillon'y ( mejony) zwane też ogniwami i szybkozłączami. Wykonane są one z pręta stalowego lub duraluminiowego o różnych kształtach (rys.) najczęściej owalu, trójkąta. Są zawsze zakręcane, co wymusza ich konstrukcja. Mejony typu delta lub półokrąg służą do spięcia uprzęży jaskiniowej.
2. Przyrządy zjazdowe Najczęściej używa się rolki zjazdowej Petzla. Jest ona wykonana z duraluminium i jest wpinana w uprząż biodrową. Posiada tzw. "agrafkę" ułatwiającą wpięcie do uprzęży biodrowej poprzez karabinek. Jedna część rolki możę być odchylana, gdy druga jest wpięta w karabinek co zapobiega zgubieniu rolki podczas wpinania jej do liny. Nie powoduje ona skręcania liny. Drugą zaletą jest możliwość kontrolowania prędkości zjazdu. Linę wpina się w rolkę na dwa sposoby: w "S" gdy lina jeswt śliska oraz w "C" gdy lina jest sztywna i gruba. Stosuje się jeszcze dodatkowy karabinek - hamulec, który powoduje lepszą kontrolę zjazdu oraz możliwość zablokowania przyrządu. Używa się też rolki z hamulcem (rolka "Stop"), której ciężar wynosi 330g. Posiadają wytrzymałość na linie 500 - 700 kg. Posiada ona rączkę, która jeśli jest dociśnięta ręką umożliwia zjazd, a gdy zostanie puszczona rączka (hamulec) rolka zostaje zablokowana i zjazd jest przerywany.
Drabinka zjazdowa (zwana też fortepianem). W Polsce prawie nieużywana. Jest dwa razy cięższa od rolki i znacznie większa. Linę przekłada się między walcami, które są zamocowane jednostronnie dając możliwość odchylenia ich i przełożenia liny. Używana jest do zjazdów w głębokich studniach, ma dużą możliwość regulacji szybkości zjazdu. Można zjeżdżać na pojedynczej jak i podwójnej (dwóch żyłach) (Radecki 1998).
3. Przyrządy samozaciskowe do wychodzenia zwane popularnie "małpami": Poignee- korpus zbudowany z duraluminium, a krzywka dociskająca linę- ze stali. Wyposażona w język stalowy z ząbkami i podłużną szczeliną, powodującymi, że nie ślizga się po linie zabłoconej lub zalodzonej. Język posiada dodatkowo zabezpieczenie przed przypadkowym otwarciem. Posiada również bolec pozwalający wpinać i wypinać linę. Ma wygodny uchwyt na rękę. Produkowana dla lewo i praworęcznych. Poignee połączona jest taśmą lub liną ze strzemiączkiem, który stosowany jest jako przyrząd do wychodzenia po linie (nożny). Posiada wytrzymałość 4,5 kN na linie o średnicy 9 mm i ma ciężar 210 g. Croll- przyrząd mocowany na piersi za pomocą taśmy, która trzyma grotołaza w pozycji pionowej i karabinka typu maillon wpiętego do głównego karabinka uprzęży. Posiada on języczek z ząbkami podobnie jak poignee, ale nie posiada rączki i jest troszkę inaczej wyprofilowany tak, aby dobrze przylegał do ciała.(ciężar 145 g, wytrzymałość 4,5 kN na linie 9 mm). Dresler (model basic)- identyczny jak poignee tylko nie posiada rączki. Używany w ratownictwie jaskiniowym oraz jako przyrząd kostkowy tzn. montowany do stopy, aby zwiększyć i przyspieszyć komfort wychodzenia po linie. Może zastąpić poignee i crolla. Wytrzymałość jak przyrządów powyżej (Radecki 1998).
Jumar - przyrząd kształtem i zasadą działania podobny do poigne. Jest to jednak przyrząd już bardzo rzadko stosowany ze względu na przestarzałą konstrukcję. Korpus wykonany z odlewu stali, język zamiast ząbków posiada poprzeczne wgłębienia i plastikowe zabezpieczenia przed otwarciem. Dużą zaletą tego przyrządu w stosunku do omówionych powyżej jest większa jego wytrzymałóść na linie, która osiąga wartość rzędu 7,5 kN. Gibbs- obecnie również mało popularny. Składa się z trzech części: obudowy, trzpienia i języka, które trzeba rozłożyć, aby wpiąć go w linę lub wypiąć, co sprawia dużo kłopotu. Działa na zasadzie dźwigni dwuramiennej. Nie posiada sprężyny dociskającej przez co nieraz "osuwał" się z liny. Posiada dużą wytrzymałość i mało niszczy linę.
Wyżej wymienione przyrządy to przyrzady samozaciskowe, tzn. takie, które przesuwają się w jedną stronę (do góry), natomiast w drugą stronę blokują się pod obciążeniem.
Shunt- jest to przyrząd stosowany najczęściej do autoasekuracji czyli samodzielnego zabezpieczania się grotołaza przed skutkami odpadnięcia na line. W działalności jaskiniowej zawsze obowiązuje zasada "dwóch punktów" zabezpieczenia. Gdyby jeden przyrząd nie zadziałał lub uległ uszkodzeniu to mamy drugi, który pozwala na uniknięcie wypadku. Zjeżdżając na linie w rolce grotołaz asekuruje się shunt'em. Może się np. zdarzyć, że zjeżdżającego grotołaza uderzy kamień lub w inny sposób straci kontrolę nad zjazdem, wtedy shunt zadziała samoczynnie i zapobiegnie zbyt szybkiemu zjazdowi. W momencie zagrożenia, poszkodowany musi wypuścić przyrząd z ręki, którą trzyma go podczas zjazdu. Należy jednak zauważyć, iż jest to działanie wbrew instynktowi, gdyż człowiek w zagrożeniu odruchowo zaciska rękę i jeżeli zrobi to na obudowie shunt'a ten nie zadziała. Działanie przyrządu oparte jest na zasadzie dźwigni jednoramiennej. Korpus wykonany jest z blachy duraluminiowej. W dolnej części korpusu osadzona jesi oś i ramię dźwigni. Na ramieniu osadzone są bolce dociskowe, a na końcu ramienia znajduje się otwór do którego wpinamy poprzez karabinek nasze zabezpieczenie (longe). Lina w przyrządzie dociskana jest gładkimi bolcami dociskowymi do obudowy przyrządu. Obciążenie shunt'a powoduje zablokowanie go na linie. Z tyłu shunt'a, na ramieniu znajduje się mały otworek na pętelkę zabezpieczającą przyrząd przed zgubieniem.
Posiada on bardzo ważną zaletę. Jako jedyny przyrząd pozwala się odblokować obciążony ciężarem grotołaza Shunt może pracować na linie pojedyńczej 10-11 mm, albo dwóch żyłach o identycznej średnicy 8-11 mm średnicy (Radecki 1998). 4. Sprzęt zespołowy Podstawowym sprzętem jaskiniowym, bez którego niemożliwa jest penetracja jaskiń pionowych jest lina. Liny używane są do pokonywania pionowych formacji takich jak: studnie, kominy, progi skalne, okapy, przewieszki. W czasie pokonywania miejsc eksponowanych, czyli takich, z których możliwy jest niebezpieczny upadek, liny zabezpieczają grotołaza przed przykrymi skutkami odpadnięcia. Znaczna większość współczesnych lin alpinistycznych produkowana jest z włókien poliamidowych, popularnie zwanych nylonowymi. Konstrukcyjnie składają się one z koszulki i rdzenia. Koszulka w linach speleologicznych zwykle ma kolor biały, a w linach dynamicznych jest wielobarwna. Zasadniczym elementem liny jest rdzeń, który przenosi większość obciążeń. Wykonany jest on z dziesiątek tysiecy cieniutkich, poskręcanych w pasemka, a następnie sploty i linewki, włókien nylonowych. Koszulka wykonana ze splecionych włókien, zabezpiecza rdzeń przed uszkodzeniami oraz przenosi pewną część całkowitego obciążenia. Obecnie stosuje się liny o średnicy 8-11 mm. Wytrzymałość statyczna (czyli siła zrywająca linę) wynosi od 1800 do 3200 kg (Radecki 1998). Produkowane są następujące rodzaje lin alpinistycznych:
Liny dynamiczne używane są do asekuracji podczas wspinaczki. Liny takie muszą posiadać zdolność pochłaniania energii upadku wspinacza (zachowują się jak guma) (Radecki 1998). Liny półdynamiczne posiadają znacznie mniejszą zdolność pochłaniania energii upadku, dlatego nie nadają się do asekuracji dynamicznej. Ten rodzaj lin używany jest podczas penetracji jaskiń i z tego powodu liny półdynamiczne nazywane są często speleologicznymi. Liny statyczne posiadają małe wydłużenie użytkowe, tj. przyrost długości liny po obciążeniu jej przez grotołaza. Wielkość ta wyrażana jest w procentach i wynosi odpowiednio: około 1,5% dla lin statycznych; 2,5-3,9 % dla lin półdynamicznych i 6-8% dla lin dynamicznych Liny pomocnicze (repsznur) znajdują zastosowanie podczas transportu sprzętu oraz jako pętle do przyrządów wspinaczkowych. Produkowane są jako linki wielobarwne o średnicy 3-8 mm i nie posiadają atestu UIAA.
Kolejnymi elementami sprzętu zespołowego są kotwy, służące do osadzania w skale stałych punktów. Umożliwiają one bezpieczne i wygodne mocowanie liny oraz konstrukcje systemu asekuracyjnego. Najpopularniejszą kotwą jest spit (rys.15). Jest to mała rurka stalowa zakończona z jednej strony zębami, które wywiercają otwór w skałę. Druga strona jest gładka i posiada wewnętrzny gwint służący do nakręcania spita na spitownicę, czyli przyrząd do wiercenia. Następnie do rurki wprowadzany jest stożkowaty trzpień (klin), który powoduje rozepchnięcie spita pod uderzeniami młotka. Po osadzeniu spita dokręcamy do niego przy pomocy śruby ucho zaczepowe tzw. plakietkę (blaszkę), w którą wpina się karabinek z liną. Obecnie stosuje się plakietki COUDEE, CLOWN, COEUR gięte lub skręcane, montowane w pionowych i połogich miejscach:
RING ASYMETRYCZNY wykonany jest z pręta o średnicy 7-8 mm, a linę można zamontować bez użycia karabinka.
Kotwa HSA szwajcarskiej firmy HILTI. Ze ściany wystaje nagwintowany trzpień z nakrętką, na który nakręca się plakietkę. Jest szybki w montażu gdy dysponujemy wiertarką akumulatorową. (Radecki 1998)
Obecnie większość dużych jaskiń tatrzańskich wyposażona została w kotwy typu BAT'INOX (batinoks). Są to punkty osadzane na stałe. Są one produkowane przez firmę PETZL. Kotwa ta, o średnicy 16 mm, posiada długi trzpień (około 20 cm). Jest osadzana na specjalnym kleju epoksydowym, odpornym na wodę i niskie temperatury. Ma bardzo dużą wytrzymałość i trwałość gwarantowaną na wiele lat. Linę wpina się za pomocą karabinka lub wiąże bezpośrednio do kolucha bat'inoxa.
Do osadzania punków w jaskiniach używa się ponadto całej gamy tradycyjnego sprzętu alpinistycznego- haków, kostek, pętli. Worek transportowy: służy do transportu sprzętu: lin, karabinków, apteczki. Musi on być mocny i wytrzymały. Z uwagi na występujące w jaskini zaciski (przewężenia) worek powinien posiadać opływowy kształt i niewielkie. Wykonany jest z grubego, impregnowanego materiału chroniącego zawartość przed wodą i błotem. Powinien on mieć szerokie pasy do noszenia na plecach oraz ucho do chwytania rękami i pętle, przy pomocy której wór wpinany jest w uprząż biodrową. Podczas zjazdu lub wychodzenia wór znajduje się pod stopami grotołaza.
Sprzęt biwakowy - jest nieodzowny gdy udając się na kilkudniową akcję do jaskini zespół musi założyć biwak, aby odpocząć i zregenerować siły. Aby uniknąć spania na mokrym i nierównym spągu jaskini używa się rozwieszanych hamaków. Choć bywa, że zastępuje się je karimatami bądź materacami dmychanymi, a nawet do jaskini wnosi się namiot. Nieodzowne są również: śpiwory ze sztucznego lub naturalnego puchu oraz kocher na gaz lub benzynę. Aby ograniczyć ilość sprzętu wnoszonego do jaskini wnosi się śpiwory dla połowy zespołu. W czasie gdy jedna część grupy prowadzi eksplorację, druga śpi. Później następuje zmiana. 5. Współczesne techniki pokonywania jaskiń W ciągu ostatnich lat dokonał się znaczny rozwój sprzętu jaskiniowego, a producenci wypuszczają na rynek coraz to doskonalsze i bardziej wytrzymałe przyrządy. Wszystko to spowodowało znaczne skrócenie czasu akcji jaskiniowej oraz wzrost bezpieczeństwa w trakcie pokonywania jaskiń. Zatem można stwierdzić, iż postęp w dziedzinie sprzętu idzie w parze z udoskonalaniem techniki pokonywania jaskiń. Poniżej zaprezentowane zostaną podstawowe techniki wykorzystywane przez grotołazów kiedyś i współcześnie.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
